Şu an piyasadaki en büyük kupürlü banknot 200 TL’lik banknot. Bu banknotlar ilk olarak Ocak 2009 tarihinde piyasaya sürülmüşlerdi. O zamanki 200 TL’nin dolar karşılığı 130 dolar civarındaydı. Kronikleşen enflasyona paralel olarak TL’nin değer kaybetmesi sonucunda bugün 200 TL. ile ancak yaklaşık 6 dolar satın almak mümkün olabiliyor. Ya da tersten söylersek, doları ölçü aldığımızda 2009 yılı başındaki 200 TL’lik banknotun yerini bugün 4.400 TL’lik bir banknot tutabilir. Bu da yaklaşık 45 yıl sonra yeniden neden 5.000 TL’lik banknota ihtiyaç duyulduğunu açıklayabilir. (Türkiye’de ilk 5.000 TL’lik banknot, yine birkaç yıllık büyük bir enflasyon dalgasının arkasından, Kasım 1981’de piyasaya sürülmüştü)
Doğal olarak, en yüksek kupürlü banknot olan 200 TL’nin günlük hayatta bakkalda, manavda, kasapta, markette, tapuda, giyim mağazasındaki alım gücü de olağanüstü düştü. Aybaşlarında cüzdanlar oldukça şişkin gözükse de bu kof bir şişkinlik. Çünkü, artık neye ödeme yapsanız fiyatı neredeyse 200 TL’den başladığı için cüzdandaki şişkinlik ayın ilk haftalarında eriyip gidiyor.
Diğer yandan nakit operasyonlarının yükü de epey artmış durumda. Bankaların, döviz büfelerinin, TCMB şubelerinin veznelerinin, banknot depolarının, vezne merkezlerinin, banknot taşıma gruplarının, marketlerin işlerinin aşırı yoğunlaştığı söylenebilir.
Bu gelişmeler karşısında kamuoyunda, 500, 1000 hatta 5000 TL’lik banknotların ne zaman piyasaya çıkacağı merak ediliyor. Aslında, ortada genel bir tahmin de vardı. Buna göre, genel ve yerel seçim sürecinde yüksek kupürlü banknotların piyasaya sürülmesi istenmemişti. Seçim süreçlerinin sonunda, yani, geçtiğimiz mart sonunda gerçekleşen yerel seçimleri takiben 500, 1000 ve 5000 TL’lik banknotların piyasaya sürülmesi beklenmişti ama bu beklenti gerçekleşmedi. Bunun üzerine yüksek kupürlü banknotların ne zaman çıkabileceği soruları yoğunlaşmaya başladı. Söz konusu sorular geçtiğimiz aylarda TCMB Başkanı Fatih Karahan’a da yöneltildi. Bu sorulara Karahan bu konuda teknik çalışmaların devam ettiğini belirterek örtük yanıtlar verdi. Son Enflasyon Raporu toplantısında aynı yönde sorulan bir soruya da sorunun cevabını daha önce verdiğini belirterek yanıt verdi.
Yeni banknotların gecikmesinin teknik nedeni enflasyonla mücadeleyi aksatma olasılığı
Karahan, teknik gerekçe hakkında açık bir ifade kullanmadığı için bunun ne olduğunu düşünmek kamuoyuna kalıyor. Şu an için Türkiye’nin enflasyonla mücadelesinin yoğunlaştığı bir dönemden geçilmekte. Bu nedenle enflasyona etki edebilecek her faktörün TCMB tarafından değerlendirildiğini, enflasyonu yukarı çekebilecek en küçük adımlardan bile kaçınıldığını tahmin etmek zor değil. Banka, doğal olarak, yüksek kupürlü banknotların piyasaya sürülmesinin pek çok operasyonel güçlük ile banknot basım maliyetlerini de azaltabileceğinin farkında. Bununla birlikte, Banka aynı zamanda, para arzındaki genişleme çok yavaşlatılmış, hatta sabitlenmiş olsa bile, piyasaya yüksek kupürlü banknotların sürülmesinin kamuoyu tarafından banknot basımının hızlandığı şeklinde algılanmasından ve bunun da enflasyon beklentilerini yukarıya çekmesinden haklı olarak endişeleniyor olabilir. Bu nedenle, yüksek kupürlü banknotların enflasyonla mücadelenin çok kızıştığı bu günlerde piyasaya sürülmesi şimdilik uzak bir ihtimal gibi gözüküyor.
Yeni banknotların piyasaya sürülmesi iktidarın da hoş karşılamayacağı bir gelişme olabilir. İlk 500 TL.’lik banknotun piyasada dolaşmaya başlaması ile birlikte muhalefetin ekonomi yönetimine hücumunun başlayacağı da neredeyse kesindir ve bu doğaldır da. Çünkü öyle gözüküyor ki, iktidarın ekonomi yönetiminde yaptığı yanlışlar muhalefet için geniş bir hareket sahası açmakta.
Diğer yandan, banknotların satın alma gücünün azalması nedeni ile işlem yapmanın zorlaşması elektronik ödeme sistemlerinin doğal olarak daha cazip hale gelmesinin önünü açmakta. Banka kartı kullanımı, EFT, havale gibi elektronik ödeme yöntemleri, nakit işlemlerine göre daha şeffaf ve kayıt altına alınması daha kolay olması sebebiyle kayıt dışı ekonomiyi azaltmaya katkıda bulunabilir. Elektronik ödemelerin artması, vergi denetimi makamlarının gelirleri daha kolay takip etmesini ve vergi kaçakçılığının önlemesini sağlar.
Yeni banknotlar şimdilik beklemede görünüyor. Bizlerin umudu ise daha yüksek kupürlü banknot basma nedeninin fiyatlardaki olağanüstü artışların değil, Türk halkının gelirlerindeki olağanüstü artışların olduğu günleri görebilmek.